مقدمه
در ساعت ۲۲:۱۰ بیستم بهمن سال ۱۳۶۴ عملیاتی آغاز شد که بی‌تردید یکی از بزرگترین، پیچیده‌ترین و حساس‌ترین عملیات‌های دوران هشت‌ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. طراحی این عملیات که والفجر ۸ نام گرفت، حاصل قریب به ۹ ماه تلاش بی‌وقفه رزمندگان و فرماندهان در رده‌ها و سطوح مختلف بود. طراحی پیچیده، شناسایی‌های دقیق و آموزش‌های طولانی ازجمله ویژگی‌های این عملیات است. فرماندهان عالی‌رتبه نظامی، برای طراحی این عملیات، ساعت‌های متوالی بحث و آن را بررسی کردند. بحث‌ها گاه آ‌ن‌قدر طولانی، دشوار و حتی تلخ پیش می‌رفت که اجرای عملیات را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد. شناسایی‌ها چنان دقیق بود که روزها و ماه‌ها لحظه‌به‌لحظه جریان آب رودخانه پرتلاطم اروند رصد و ثبت می‌شد. آموزش‌ها به‌ویژه آموزش شنا و غواصی هم به‌قدری جدی و سخت انجام می‌گرفت که رزمندگان بعد از آنکه پای در خشکی می‌گذاشتند توان خارج‌کردن لباس غواصی از تن را نداشتند. به‌هرحال پس از یک دوره طولانی طراحی و آماده‌سازی، عملیات آغاز شد. غواصان از رودخانه سرکش اروند عبور کردند، خط را شکستند و حماسه‌ای بزرگ در تاریخ ایران‌زمین خلق کردند.
پس از پایان جنگ در قسمتی از منطقه عملیاتی والفجر ۸، به‌طور مشخص در بخشی از محور عملیاتی لشکر ۲۵ کربلا در این عملیات، مقابل مسجد شهر فاو، برای پاسداشت حماسه این عملیات بی‌بدیل، یادمانی احداث شد که محل استقرار زائرانی است که در قالب کاروان‌های راهیان‌نور از مناطق عملیاتی بازدید می‌کنند. معمولاً بر اساس برنامه‌ریزی ستاد راهیان، یک راوی، تاریخ حماسی این عملیات را برای بازدیدکنندگان روایت می‌کند. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در راستای وظایف ذاتی خود، یعنی جلوگیری از تحریف تاریخ دفاع مقدس در سال‌های اخیر، کارشناسانی را برای رصد روایت‌های راویان به منطقه اعزام می‌کند. یکی از وظایف کارشناسان ضبط و ثبت روایت‌های راویان است. این روایت‌ها پس از پیاده‌سازی، نقد و بررسی می‌شود. نوشتار زیر نیز با طی فرآیند یادشده تهیه شده است. در سطور زیر ابتدا اهم محورهای تاریخی حماسی یادمان عملیات والفجر ۸ درج، سپس چند روایت نقد و بررسی شده است.

اهم محورهای تاریخی حماسی یادمان والفجر ۸
در زیر اهم محورهای تاریخی حماسی که راویان باید در یادمان شهدای عملیات والفجر ۸ به آنها اشاره کنند، ذکر خواهد شد. بدیهی است می‌توان به این مطالب، محورهای دیگری نیز افزود، اما با توجه به تحقیقات و مطالعات و بررسی‌های کارشناسان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس سعی شده است به محورهای مهم پرداخته شود:

۱- عملیات والفجر ۸
بی‌تردید شرح طراحی عملیات پیچیده و بزرگ والفجر ۸ که در ۲۰ بهمن سال ۱۳۶۴ اجرا شد و درنهایت به فتح شهر فاو عراق انجامید، مهم‌ترین محوری است که باید در یادمان شهدای عملیات والفجر ۸ دربارۀ آن بحث شود. اما با توجه به محدودیت‌های زمانی و مکانی به‌نظر می‌رسد راویان باید به چند مؤلفه اساسی این عملیات اشاره کنند که در زیر به آنها اشاره می‌شود:

۱-۱- زمینه‌ها و شرایط سیاسی نظامی ایران
به‌نظر می‌رسد با توجه به اینکه این عملیات یک عملیات آفندی و هدف آن تصرف یک شهر مهم عراق بود، ابتدا باید زمینه‌ها و شرایط سیاسی و نظامی که به تصمیم‌گیری مسئولان نظامی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران برای دست‌یازیدن به چنین عملیاتی منجر شد، شرح داده شود. ضرورت طرح چنین مبحثی، زمانی بیشتر نمایان می‌شود که متوجه می‌شویم یکی از ش هاتی که ممکن است در اذهان مخاطبان شکل گیرد این است که چرا جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک کشور مسلمانِ منادی صلح مصمم می‌شود بخشی از خاک کشور عراق را تصرف کند؟ آیا ایران برخلاف تمام مواضع و سیاست‎هایش به‌دنبال توسعه‌طلبی و کشورگشایی بوده است؟ این مسئله که چه شرایط سیاسی به اجرای این عملیات منجر شد و نیز اینکه چرا دولت عراق با وجود تجاوز به سرزمین‌های ایران و ارتکاب جرائم و جنایات دهشتناک و تحمیل خسارات و لطمات فراوان جانی و مالی حاضر نبود شرایط ایران را برای صلح بپذیرد، باید تبیین شود. باید روشن شود که چرا تصمیم‌گیران نظامی و سیاسی ایران درصدد برآمدند برای دست‌یافتن به قدرت چانه‌زنی در مذاکرات صلح یک نقطه مهم و استراتژیک از سرزمین‌های دشمن را تصرف کنند. و او را برای پذیرش شرایط به‌حق خود تحت فشار قرار دهند. همچنین چون اقدام به انجام چنین عملیاتی، به‌علت بسته‌شدن راهکارهای عملیات در مناطق مختلف در جنوب و شمال و نیز عدم‌الفتح‌های متعددی که پس از عملیات بیت‌المقدس رخ داده بود، خطر داشت، فرماندهان نظامی ایران مجبور بودند هنگام تصمیم‌گیری خود خطرپذیرتر باشند و در جایی عملیات می‌کردند که احتمال غافلگیری دشمن و در نتیجه موفقیت ایران بالا باشد.

۲-۱- تمهیدات و تدابیر طولانی و پیچیده
این عملیات از زمان تصمیم‌گیری برای اجرا (حدوداً خردادماه ۱۳۶۴) تا زمان اجرای آن (۲۰ بهمن ۱۳۶۴) مراحلی طولانی را پشت سر نهاد. طی این مراحل با تمهیداتی (طراحی‌ها، شناسایی‌ها، آموزش‌ها و… که به‌صورت دقیق، گسترده و فشرده انجام شده بود) انجام شد که باید به نحو مطلوبی بیان شوند. بیان دقیق این تمهیدات از وجود عقلانیت در جنگ و به‌کارگیری تدبیر در عملیات‌های دوران دفاع‌مقدس و به‌طور مشخص عملیات والفجر ۸ و نیز از زحمات طاقت‌فرسای فرماندهان و رزمندگان حکایت می‌کند. بدیهی است در این بخش باید به موضوع حفاظت اطلاعات برای رعایت اصل غافلگیری نیز اشاره و این امر تبیین شود که چگونه با وجود تلاش‌های گسترده و اقدامات متنوع برای تمهید مقدمات این عملیات، از برملاشدن طرح جلوگیری شد.

۳-۱- آماده‌سازی منطقه عملیات
عملیات گسترده‌ای نظیر عملیات والفجر ۸ نیازمند آماده‌سازی وسیع منطقه عملیاتی است. به همین منظور، گروه‌ها و افراد مختلف و متعددی از یگان‌های مختلف رزمی، فنی و مهندسی برای آماده‌سازی این عملیات تلاش کردند. در این بخش باید به گوشه‌هایی از زحمات طاقت‌فرسای نیروهای مهندسی و جهاد اشاره شود.

۴-۱- موقعیت جغرافیایی و طبیعی منطقه
در این بخش ضمن توصیف موقعیت جغرافیای منطقه و ذکر عوارض طبیعی باید شرایط بسیار ویژه رودخانه اروند اعم از عرض، سرعت آب، جهت آب، جزر و مد و… که موقعیتی عبورناپذیر به آن داده است نیز شرح داده شود تا مخاطبان از میزان اهمیت رزمندگان در عملیات والفجر ۸ آگاهی یابند. اقدامی که در ادبیات کلاسیک نظامی جهان بی‌سابقه و بی‌بدیل است.

۵-۱- وضعیت دشمن
در تشریح هر عملیات گزارش وضعیت دشمن ازجمله موارد اساسی به‌شمار می‌رود. اساساً مخاطب باید از میزان توان، استعداد، امکانات، تجهیزات و موانع دشمن در منطقه‌ای که عملیات در آن اجرا می‌شود، آگاهی یابد. این امر باعث خواهد شد مخاطب دریابد که در مقابل فرماندهان و رزمندگان خودی، دشمنی قدرتمند، مسلح و مجهز و بی‌رحم و… قرار داشت.

۶-۱- حماسه عبور از اروند
هرچند تمهید مقدمات اجرای عملیات و طراحی‌ها و شناسایی‌های دقیق بخشی مهم از عملیات والفجر ۸ را شکل می‌دهد، عبور غواصان از رودخانه اروند در شب عملیات حماسه‌ای بی‌بدیل بود که راوی باید به نحوی شایسته جلوه‌هایی از این حماسه را برای مخاطبان بیان کند. در این بخش می‌توان با ذکر خاطراتی از غواصان، توضیح لحظه‌های
التهاب و اضطراب فرماندهان و رزمندگان و در کنار آن تصویر توکل و توسل آنان بر جذابیت و تأثیر روایت افزود. این رخداد بی‌نظیر به قدری ظرفیت و پتانسیل حماسی در خود دارد که نیازی ندارد تحریف یا دربارۀ آن اغراق شود. کافی است راوی با مطالعه و تحقیق، خاطراتی واقعی از رزمندگان را با امانتداری بیان کند تا مخاطب ضمن لذت‌بردن از حماسه‌ها، از این توأمانی تدبیر و توکل، تعقل و توسل و شجاعت و شهامت «بسیجیان خمینی» الگوبرداری کند.

۷-۱- نبرد در آن‌سوی اروند
عبور غواصان از اروند که خود حماسه‌ای بی‌بدیل است سرآغاز نبردی طولانی به‌نام والفجر ۸ شد. بنابراین، راوی باید شرایط و چگونگی نبرد در آن‌سوی اروند و در خاک عراق را با وجود همه کمبودها و سختی‌های آن توضیح دهد. مخاطب باید در جریان گوشه‌ای از نبردهای سهمگین رزمندگان در غرب اروند قرار گیرد ازجمله شکستن خط، نبرد شهری، نبرد در نخلستان، عبور از باتلاق و… . در این بخش می‌توان به مباحث مهم و حماسی نظیر انهدام لشکر گارد ریاست‌جمهوری عراق، نبرد در جاده فاو ام‌القصر، بمباران شیمیایی عراق و… اشاره کرد. هر یک از این موارد البته به شرط استناد می‌تواند سرمایۀ مناسبی برای روایتی حماسی باشد.

۸-۱- نقش یگان‌های هوایی، توپخانه و…
بی‌تردید، پشتیبانی‌های نیروی هوایی، هوانیروز و توپخانه ارتش جمهوری اسلامی ایران و نبردها و حماسه‌آفرینی‌های نیروهای پدافندی و پشتیبانی و… ازجمله موارد مهمی است که در موفقیت عملیات والفجر ۸ نقشی مهم بازی کرده است، بنابراین باید به این اقدامات نیز به نحو شایسته اشاره شود. عبور غواصان از رودخانه اروند در شب عملیات حماسه‌ای بی‌بدیل بود که راوی باید به‌نحوی شایسته جلوه‌هایی از این حماسه را برای مخاطبان بیان کند.

۲. پل بعثت
طراحی و احداث پل بعثت که یکی از شاهکارهای مهندسی در دوران دفاع مقدس به‌شمار می‎رود، ازجمله موضوعات مهمی است که باید در یادمان شهدای والفجر ۸ دربارۀ آن بحث شود. طراحی و اجرای این پروژه عظیم که به نوبه خود از ابتکارات شگرف دوران هشت‌ساله جنگ تحمیلی است، به راوی فرصت می‌دهد هم گوشه‌ای از زحمات طاقت‌فرسای نیروهای جهاد و مهندسی سپاه سنگرسازان بی‌سنگر را برای مخاطب توضیح دهد و هم شعار «ما می‌توانیم» را تبیین کند.

۳. عملیات کربلای ۳
ازآنجاکه به عملیات کربلای ۳ یادمانی اختصاص نیافته و نیز باتوجه به اینکه این عملیات، عملیاتی دریایی بود، یادمان شهدای عملیات والفجر ۸ بهترین مکانی است که راوی می‌تواند دربارۀ حماسه‌هایی که در این عملیات به‌عنوان اولین عملیات دریایی سپاه خلق شد، صحبت کند.
بر اساس آنچه گفته شد در اینجا چند روایت انتخاب و همانگونه که در مطلع بحث به آن اشاره شد، ارزیابی و نقد شده است. این روایت‌ها در اسفند ۱۳۹۶ و فروردین ۱۳۹۷ در یادمان عملیات والفجر ۸ ثبت و ضبط شده‌اند.

عقلانیت در جنگ
برخی از راویان با استناد به بعضی از روایت‌های شفاهی که احتمال صحت و اصالت آنها ضعیف است، مطالبی را بیان می‌کنند که ایجاد شبهه و نیل به سمت روایت‌های غیرواقعی و اغراق‌آمیز عقلانیت در جنگ را نیز با تردید روبه‌رو می‌کند. محمدرضا پورمنش در بخشی از روایت خود می‌گوید: «حاج احمد امینی، فرمانده گردان غواص لشکر ۴۱ ثارالله دو بار به آب می‌زند، اما هر بار تلاطم آب او را به این ساحل برمی‌گرداند می‌گویند حاجی چه‌کار کنیم، حاج‌قاسم چه‌کار کنیم؟ چجوری برویم جلو؟ می‌نشینند دست می‌زنند توی این آب، بچه سیدها را می‌آورند زیارت عاشورا را می‌خوانند و آب را به حضرت زهرا (ع) قسم می‌دهند، آی آب، مهریه مادر مایی، آرام کن این آب را ما را برسان آن‌ور» می‌گوید «نفهمیدیم چه‌جوری رفتیم و به ساحل عراق رسیدیم». توسل و تلاشش با هم بود، می‌رسند توی ساحل عراق می‌شود عملیات والفجر ۸، عملیاتی که هنوز دنیا انگشت به دهان است که ما چه جور از آن آب متلاطم اروند عبور کردیم و خودمان را رساندیم به فاو و به مواضع عراقی‌ها و عملیات پیروز شد». جالب توجه آنکه راوی دیگری به‌نام آقای کیانی‌نژاد به‌درستی نقل چنین روایت‌هایی را نقد می‌کند و می‌گوید: «امدادهای غیبی الی ماشاءالله… بعضی‌ها یا بگوییم دشمن دانا یا دوست نادان اراجیف و دروغ‌هایی می‌گویند که… مثلاً همینجا [یادمان عملیات والفجر ۸] یک وقتی گفته شده بود شب عملیات بچه‌ها هنر نکردند، غواص‌ها هنر نکردند، فاطمه زهرا (س) آمده دستِ بچه‌ها را گرفته از اینجا بلند کرده برده آن‌ور پیاده‌شان کرده… پدر رزمندگان غواص را درآوردند تا برای این کار آماده‌شان کردند، توی آب‌های مشابه، توی هوای سرد… یعنی چی، این حرف‌ها چیه، این خرافات چیه. آیا فاطمه‌زهرای ائمه‌اطهار (س) آنجاکه لازم می‌شد از آن توانمندی‌های خدادادی مثل علم غیب و معجزه و اینها استفاده می‌کردند؟ والله این‌طور نبود که هر کجا از معجزه استفاده کنند. اگر بنا بود که حضرت زهرا هر کجا [از معجزه استفاده کند] مثلاً وقتی پشتِ در قرار گرفتند که آن نامردها را خاکستر می‌کردند سرِ جایشان که … این حرف‌ها را نزنید، فاطمه‌زهرا دستِ بچه‌ها را گرفته، بلندشان کرده، پرتشان کرده آنور. این حرف‌ها کدام است، نه‌خیر. بچه‌ها با توسل به حضرت زهرا (س) با رمز مقدس یا فاطمه الزهرا (ع) و بچه‌های فاطمه‌زهرا و با انواع و اقسام آموزش‌ها، تمرین‌ها، رزمایش‌ها خودشان را آماده کردند تا برای اینجا کم نیاورند…».

اطلاعات نادرست تاریخی
روای باید به‌عنوان بازگوکننده بخشی از تاریخ دوران دفاع‌مقدس، با مطالعه، اطلاعات صحیح تاریخی را دربارۀ عملیات فرا بگیرد و به‌درستی به مخاطب انتقال دهد. با تأسف، در برخی از روایت‌ها ضعف شدید اطلاعات تاریخی راویان هویداست. برای نمونه، علی‌اکبر زارع در راویت خود از عملیات والفجر ۸، زمان اجرای آن را ۱۱ بهمن ۱۳۶۴ ذکر می‌کند. درحالی‌که این عملیات در ساعت ۲۲:۱۰ روز ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ آغاز شد. او زمان اجرای عملیات خیبر را نیز بهمن ۱۳۶۲ اعلام می‌کند. درصورتی‌که این عملیات در ساعت ۲۱:۳۰ سوم اسفند ۱۳۶۲ انجام شد. ارائه اطلاعات نادرست و روایت ناقص از عملیات والفجر ۸ از سوی این راوی به این موارد محدود نمی‌شود. در ادامه و زمانی که یکی از مخاطبان که ظاهرا با استماع روایت راوی به درکی صحیح از عملیات نرسیده است سؤالی دربارۀ سازمان رزم عملیات می‌کند که راوی پاسخ می‌دهد: «تجهیزات و نیروهایی که بودند از هر تیپی، از هر استانی یک تیپ بوده ولی آمار کلی‌اش را ما یادمان نیست یا من در جریانش نیستم که بخواهم توضیح بدهم که چه مقدار نیرو بوده، نیرو به اندازه‌ای می‌آوردند که استفاده کنند و بعد مجدداً جایگزین می‌کردند. آمار دقیق نیروها را که ما نمی‌توانیم بیان کنیم».

ایجاز مخل
هرچند گزیده‌گویی و پرهیز از اطناب ملال‌آور یکی از امتیازهای هر نوع روایتی است، اما این رویکرد تا جایی مجاز است که در اصل روایت خللی ایجاد نکند. در برخی از روایت‌ها به‌علت ضیق وقت یا حوصله اندک مخاطبان، روایان سعی می‌کنند روایت را بیش از حد تلیخص کنند. آنها به‌جای استفاده از فنون سخنوری و ارائه روایتی جذاب برای مخاطب، خلاصه‌گویی می‌کنند. این امر باعث می‌شود روایتی متناسب با یک رویداد بزرگ تاریخی و حماسی ارائه نشود. روایت آقای نورعلی رمضان‌زاده ازجمله چنین روایت‌هایی است. او بسیاری از مطالب مهم مرتبط با عملیات بزرگ والفجر ۸ را بیان نمی‌کند. به جرئت می‌توان ادعا کرد که در روایت او تقریباً هیچ نکته و مطلبی دربارۀ عملیات گفته نشده است؛ نه زمینه‌های اجرای این عملیات، نه مطالعات و شناسایی‌ها و طراحی‌های دقیق آن، نه اهداف و نتایج، نه حماسه بی‌بدیل عبور از اروند و نه رزم دلیرانه رزمندگان در آنسوی اروند و… .

پاسخ به شبهه کشورگشایی
همانگونه که اشاره شد یکی از موضوعات مهمی که در روایت عملیات والفجر ۸ بحث دربارۀ آن ضرورت دارد زمینه‌های اجرای این عملیات آفندی است. با توجه به اینکه در این عملیات یک شهر عراق تصرف می‌شود و نیروهای نظامی ایران بیش از دو سال در آن حضور دارند، ضروری است راوی با بیان دقیق و صحیح زمینه‌ها و اهداف اجرای این عملیات به شبهه احتمالی در ذهن مخاطبان که ایران قصد کشورگشایی نداشته است پاسخ دهد. در این بخش راوی موظف است شرایط نابرابر سیاسی در حوزه بین‌المللی علیه ایران و به نفع عراق را تشریح کند و برای مخاطب توضیح دهد که جمهوری اسلامی ایران نه برای کشورگشایی و تصرف سرزمین بلکه برای احقاق حقوق خود در صحنه سیاسی، مجبور شد برای چانه‌زنی در مذاکرات و گرفتن یک امتیاز از دشمن به انجام یک اقدام نظامی دست بزند. در بسیاری از روایت‌ها ازجمله روایت آقای فلاح به زمینه‌های اجرای عملیات والفجر ۸ هیچ اشاره‌ای نشده است و راوی به ذکر کلیاتی از طراحی و اجرای عملیات والفجر ۸ بسنده می‌کند.

روایت‌های متناقض
تناقض‌گویی یکی از مواردی است که در روایت بعضی از راویان مشاهده می‌شود. در برخی موارد، اصل تناقض‌گویی باعث تضعیف شدن روایت و وارد آمدن آسیب‌های دیگری می‌شود. روایت آقای محمود کیانی‌نژاد مصداقی از چنین روایت‌هایی است. او در سراسر روایت خود بر حساسیت و پیچیدگی عملیات والفجر ۸ به‌ویژه حوزه حفاظت اطلاعات تأکید می‌کند و می‌گوید: «یکی دیگر از عوامل [موفقیت عملیات والفجر ۸] عبارت بود از رعایت شدید حفاظت اطلاعات در این منطقه… برای ورود به این منطقه حتی فرماندهان رده بالا هم مشکل داشتند، هر کس در هر رده‌ای بود، باید ورودش در جلسات فرماندهان تصویب می‌شد. برای ورود به این منطقه یک دژبانی قدَََری در محلی به‌نام خسروآباد بود، فرماندهان در هر رده‌ای هم بودند باید برگه عبور مخصوص نشان می‌دادند، خُب به ما هم در حد لشکر خودمان و شاید هم کمتر از تعداد انگشتان دست، این برگه مخصوص را داده بودند. فرمانده لشکر همیشه باید با یک برگه در دستش رفت‌وآمد می‌کرد. جانشین ایشان و مسئول عملیات و مسئول اطلاعات همینطور. چهار، پنج‌تا از این برگه‌ها تقریباً به‌طور ثابت در دستِ این برادرها بود»… راوی حتی به درستی یکی از دلایل اصلی غافلگیری عراق را در این عملیات رعایت شدید مسائل حفاظتی بیان می‌کند و می‌گوید «این سختگیری‌ها باعث شد باوجود گذشتن تقریباً دو سه روز از شروع عملیات، هنوز صدام و لشکرهای نامردش باورشان نشود که منطقه عملیاتی اصلی امسال رزمندگان ایرانی همینجاست…».
اما، در ادامه با نقل یک خاطره شخصی، گزاره پیشین یعنی انتقال حساسیت و دقت شدید در مسئله حفاظت اطلاعات به مخاطب را نقض می‌کند و می‌گوید: «یک روز صبح ما راه افتادیم- سه تا ماشین داشتیم، خواستیم بیاییم وارد منطقه بشویم برگه هم نداشتیم- گفتیم توکلت‌علی‌الله می‌رویم، اگر توانستیم با دژبان کنار بیاییم می‌رویم داخل، اگر هم نشد از همانجا برمی‌گردیم وظیفه‌مان را انجام می‌دهیم. آمدیم و ایستادیم در صف. ماشین‌های جلوتر رفتند، نوبت ما شد. من خودم پشتِ فرمان بودم، با دژبان سلام‌وعلیک کردیم، این را یاد گرفته بودیم که با دژبان کَل‌کَل نکنیم… گفتیم می‌خواهیم برویم داخل، [گفت:] برگه دارید؟ [گفتم] بله که داریم مگر می‌شود بدون برگه، [گفت برگه ترددتان را نشان دهید] ببینم. [من اشاره کردم] به این دکمه جیبمان که تمثال مبارک حضرت امام را داشتیم اینجا. معمولاً همه رزمندگان داشتند، ما هم داشتیم، گفت [این] برگه تردد [است؟]، گفتم بله… این بنده خوب خدا سرش را انداخت پایین خجالت کشید بگوید چی، چه برگه‌ای از این معتبرتر می‌خواهید… گفت حالا بفرمایید، گفتم دو تا ماشین هم با من هستند گفت خودت برگه نداری آنها را هم می‌خواهی ببری، لطف کرد و آمدیم داخل و چاره‌ای نبود باید کار انجام می‌شد».
ناگفته پیداست نگارنده این سطور درصدد تشکیک دربارۀ اصالت خاطره نقل‌شده نیست. اما اولا،ً تناقض بخشی از روایت با بخش دیگر آن یک ضعف به‌شمار می‌رود؛ ثانیاً، نقل یک خاطره شخصی صحیح یا غلط مجموعه‌ای از فعالیت‌های یک سازمان را زیر سؤال می‌برد؛ ثالثا،ً این خاطره یکی از ارکان مهم و اثرگذار عملیات والفجر ۸ را در مرحله طراحی با تردید روبه‌رو می‌کند. زیرا مخاطب با تأمل در گفته‌های راوی و با یک استدلال ساده به این نتیجه می‌رسد که هر شخصی خودی یا دشمن با استفاده از این ترفند یعنی نشان‌دادن تمثال امام خمینی به‌عنوان کارت شناسایی می‌توانست وارد محدوده حفاظت‌شده منطقه عملیاتی شود. درصورتی‌که واقعیت امر این است که رعایت اصول حفاظتی در عملیات والفجر ۸ به حدی بود که سالروز اجرای ایران عملیات را روز حفاظت اطلاعات نامگذاری کردند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
روایت‌های راویان در یادمان شهدای عملیات والفجر ۸ (اروند) ضعف‌ها و کاستی‌های فراوانی دارد. این روایت‌ها نه‌تنها به اکثر محورهای مهم تاریخی حماسی عملیات بزرگ والفجر ۸ که در ابتدای این نوشتار به‌عنوان شاخص‌های یک روایت مطلوب به آنها اشاره شد، نپرداخته‌اند، بلکه از نظر محتوا و شکل روایت نیز دچار ضعف اساسی هستند. به‌نظر می‌رسد برای رسیدن بهیک روایت مطلوب، آموزش راویان هم از نظر اطلاعات تاریخی دربارۀ عملیات و وقایع حماسی آن و هم از نظر نوع بیان و ارائه، ضرورتی انکارناپذیر است.